İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Kent Bölge Planlama Kısmı’nın, Maraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçelerinde 6 Şubat günü gerçekleşen ve 11 vilayette yıkıma neden olan 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki zelzelelerin akabinde bölgenin tekrar yapılandırılmasına yönelik 24 Şubat’ta yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararnamesi’yle ilgili 28 Mart günü ortak bir bildiri paylaşmasının akabinde bugün, Kısım Lideri Prof. Dr. Funda Yirmibeşoğlu’nun dekanlık tarafından vazifeden alındığı ve bildiri hakkında soruşturma başlatıldığı öğrenildi.
Bildiri, yayınlandıktan 3 gün sonra kısmın sitesinden kaldırılırken Kent Bölge Planlama Kısmı, Yirmibeşoğlu’nun vazifeden alındığını ve soruşturma açıldığını teyit etti. Kısım, soruşturmanın gerekçesiyle ilgili ise bilgi vermedi.
Bildiriye imza atan Doç. Dr. Kerem Yavuz Arslanlı da toplumsal medya hesabından bahisle ilgili paylaşımda bulunarak, “Bu bildiriyi yayinladigi icin kısım liderimize sorusturma acildi ve vazifeden alindi” tabirlerini kullandı.
Arslanlı’nın paylaşımını alıntılayan akademisyenler ve öğrenciler de karara reaksiyon gösterdiler:
ÖĞRENCİLERDEN TAKVİYE ÇAĞIRISI: 6 NİSAN’DA TAŞKIŞLA’YA DAVET EDİYORUZ
Yirmibeşoğlu’nun vazifeden alınmasına reaksiyon gösteren öğrenciler de 6 Nisan Perşembe günü Taşkışla Fakültesi’nde toplanmak üzere davet yaptı. Öğrencilerin davetinde, “İTÜ idaresinin kendi akademisine ve akademisyenlerine gösterdiği hali çok yakından tanıyoruz. Hocalarımızın yanında olduğumuzu ve bu uğraşta asla yalnız bırakmayacağımızı göstermek için İTÜ’nün tüm bileşenlerini 6 Nisan Perşembe günü, saat 12.30’da Taşkışla fakültesinde bir ortaya gelmeye davet ediyoruz” denildi.
Bildirinin Tamamı
23 Şubat 2023 Tarih ve 126 nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Hakkında İTÜ Mimarlık Fakültesi, Kent ve Bölge Planlama Kısmı Öğretim Üyeleri ve Yardımcılarının Ortak Bildirisi
23 Şubat 2023 Tarih ve 126 nolu “Olağanüstü Hal Kapsamında Yerleşme ve Yapılaşmaya Ait Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”nin ülkemiz yerleşmeleri ve kentleşmesinin geleceği konusunda kaygı verici sonuçlar ortaya koyacağı tarafındaki görüşümüzü kamuoyuyla paylaşmak isteriz. Bu kararname, kısa müddette sarsıntı sonucu ortaya çıkan barınma gereksinimine cevap verme gayesine sahip olmasıyla, Türkiye’de esaslı bir geçmişe sahip Kent ve Bölge Planlama bilim alanı ve mesleğinin birikimlerini göz arkası etmekte, daha orta ve uzun vadede büyük meselelere yol açabilecek bir nitelik taşımaktadır. Bu kararnamede yer alan unsurlar hakkında görüşlerimiz şu formdadır;
1. Unsur 2, Fıkra 1 ve 2’de kelamı edilen- 25.02.1998 tarihli 4342 sayılı Mera Kanunu ve 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanunun ek 16’ncı unsuru mucibince, daha evvel madencilik faaliyetlerine sıkıntılı bir formda devredilen alanların dahi yerleşmeye açılabileceği, bunun karşılığında bu alanların iki katından az olmamak üzere hazine taşınmazının, orman tesis etmek üzere Orman Genel Müdürlüğü’ne tahsisinin temel alındığı belirtilmektedir. Süratle tahsis edilmesi mümkün hale gelen bu alanların, mülkiyet haklarının transferinde belirsizlikler yaratılmıştır. Bu kararnameye nazaran, süratli tahsis uygulamasıyla düzenlenecek yerleşme ve yapılaşmanın, kamu hak ve kaynaklarının geri dönülmez kaybına neden olacağı öngörülmektedir. Bununla birlikte, orman ve mera alanlarında kurulması önerilebilecek yeni yerleşim alanları için gerekli vasıf değişikliği yetkisinin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na devredilmesinin ekosistem bütünlüğü açısından problemler doğurabileceği öngörülmektedir. Orman alanlarının kaybı yanında, bölgenin tarım varlığında değerli kayıplara yol açabileceği ve yeni ekolojik ve ekonomik risklere neden olabileceği dikkate alınmalıdır.
2. Husus 2, Fıkra 4.’te ‘iskan alanlarında ve mevcut kentsel alanlarda Bakanlıkça onaylanacak plan ve imar uygulamaları beklemeksizin uygulamanın yapılabileceği’ sözü yer almaktadır. Bu fıkra kent ve bölge planlama bilimini, üniversal prensiplerini ve ulusal mevzuatı aşağıdaki nedenlerle göz gerisi etmektedir;
Planlama, sadece jeolojik ve taban etütlerine bağlı olarak gerçekleştirilemez.
Kentlerin yalnızca konuttan ibaret olmadığı; yaşayan ve üreten toplumsal bir alakalar bütünü olduğu gerçeğiyle; planlama tüm doğal yapı elemanları (toprak yapısı/verimi, iklim ve meteorolojik özellikler, eğim, sulak alanlar, doğal kaynaklar vb.), sosyo-ekonomik yapı (demografik yapı, istihdam, sektörel yapı, kültürel yapı vb.) ve yapılaşmış etraf (arazi kullanımı, tarihi kent dokusu, sit alanları, altyapı, ulaşım ağları vb.) ögelerinin bir ortada değerlendirildiği, bütüncül risk değerlendirmesi yapılarak, kısa-orta-uzun devir çevresel, toplumsal, kültürel ve ekonomik siyasetlerle bütün mekânsal stratejileri içeren ve belirtilen bahislerin uzmanlarından oluşan çok disiplinli bir yapıda yürütülür. Planlama birebir vakitte bütün taraflar açısından belirsizlikleri azaltarak, diyalog ve uzlaşma prensiplerine bağlı uyum sağlayan bir sistemdir. Lakin, ilgili kararda, planlamanın uyum yetkisi yok sayılarak, planlamanın tabiatı gereği olması gereken süreçler, vakit kaybı olarak değerlendirilmiş ve devre dışı bırakılmıştır. Bu türlü bir yaklaşım ile belirsizlikler ve risklerin artacağı dikkate alınmalıdır.
Askı, ilan ve itiraz süreçlerinin işletilmemesi planlamanın iştirak unsuruna terstir ve hak arama araçlarını dışlamaktadır.
Planlamanın yurttaşların, sivil toplumun, mahallî idarelerin, meslek odalarının, üniversitelerin ve ilgili öteki tüm paydaşların kararlara ve sürece başından sonuna iştirakini sağlayacak formda yapılması gerekmektedir. Planlama disiplini, bu süreçlerin adil bir formda ve uzlaşıya dayalı yürütülebilmesi için gerekli araçlara sahiptir. İlan ve itiraz süreçlerinin iptali, 3194 sayılı İmar Kanunu ile garanti altına alınan ve yurttaşın planlama sürecine yegâne müdahale hakkının olduğu kararı geçersiz kılmakta ve planlamanın iştirak unsuruyla tümden zıt düştüğü üzere, planlamanın tarafları açısından meçhullüğü artırmaktadır. Ayrıyeten, askı, ilan ve itiraz süreçlerinin işletilmemesi, planlama sürecinin gerçek yönetilebilmesi için gerekli olan denetim sürecini de devre dışı bırakmaktadır.
Bu kadar büyük bir alanda süreksiz ve kalıcı konutlara yönelik yeni yerleşim alanlarının sağlıklı bir biçimde oluşturulması, planlama, idare ve tertip ile mümkündür. Bu süreçte planlama yaklaşımı geliştirilirken, mülkiyet sıkıntılarına ait tahliller de eş vakitli düşünülmelidir. Mülkiyet devranı ve kamulaştırma planlamanın bir aracıdır, lakin planlama süreçleri gözetilmeden yapılacak süratli tahsisler, 1982 Anayasası ile korunan mülkiyet hakkına karşıt düşebileceği üzere, büyük bir maliyet ortaya çıkaracaktır. Ayrıyeten, yurttaşların şimdiye dek edinmiş olduğu mülklerin yeni planlanan yerlerdeki pozisyonu, kıymeti, büyüklüğü konusunda sıkıntılar yaşanması mümkündür. Konut ve işyerleri bahsedildiği üzere planlansa dahi, bu kullanımların ve bağlı kentsel donatıların dağıtımı toplumsal ve mekânsal adalet açısından hassas bir ehemmiyete sahiptir.
3. Unsur 2, Fıkra 5’de yer alan farklı kanunlar kapsamında ‘kiraya verilen mesire yerleri, orman parkları ve taşınmazlara ait kira mukavelelerinin feshinin’ önünü açan tabir, bu alanlarda hangi kullanımların düzenleneceği konusunu belgisiz bırakmıştır. Bu alanların yapılaşmaya açılması yerine tam aksine korunması temeldir. Halihazırda madencilik, güç, turizm vb. faaliyetler nedeniyle yok edilen ve yok olma tehlikesi taşıyan doğal alanlarımızın acilen yine tabiata kazandırılması gereken bir devirden geçerken, bu üzere alanlarda süratli tahsis yoluyla yapılaşmanın teşvik edilmesi, yeni ekolojik ve afet risklerinin oluşmasına neden olacaktır.
Belirtilen kararın bu kapsamda tekrar gözden geçirilmesini ve burada bir kısmını belirtmiş olduğumuz kent ve bölge planlama unsurları kapsamında, geleceğin kentsel yerleşmelerinin, kamu faydası öncelikli olmak üzere adil ve sorgulanabilir bir formda yapılandırılması konusunun hassasiyetiyle ele alınmasını talep etmekteyiz.
Şehir ve Bölge Planlama disiplini üniversal unsurları ve ulusal mevzuatımız dikkate alındığında; Birinci evrede sürdürülmesi gereken çalışma olarak yurttaşlarımızın sağlam, sağlıklı, inançlı lakin süreksiz barınma alanlarına yerleştirilmesi gerekmektedir.
Sonraki basamaklarda yeni barınma alanlarının düzenlenmesi ve sarsıntıdan etkilenen yerleşim merkezlerinin yine planlanması çalışmaları, başta yurttaşlar ile meslek odaları ve sivil toplum kuruluşlarının dahil olacağı, katkı koyabileceği bir süreçte bilimsel prensiplere dayalı olarak yürütülmelidir.
Yeni yerleşim alanlarına yönelik planlamanın yalnızca konut üretimine indirgendiği bir durumda, kimlik, aidiyet ve belleğin göz arkası edilmesi riskine karşı yaklaşımlar geliştirilmelidir. Her türlü planlama müdahalesinin yerin manasını ve toplumun yerle bağını muhafazaya yönelik maksada sahip olması kıymetlidir. Bu istikametiyle kültürel mirasın bölgede korunmasını ve devamlılığını sağlayacak siyasetler farklı düşünülmemelidir
Tüm planlama çalışmalarında ve uygulamalarında afet risklerini azaltma ve gelecek afetlere hazırlığın önceliklendirilmesi gerekmektedir.
Kentler tarihi, sosyo-ekonomik ve doğal yapılarıyla yaşayan, üreten toplumsal alakalar bütünüdür. Anadolu’nun farklı uygarlıklara konut sahipliği yapan ve günümüzde sahip olduğu kültürel çeşitlilik, kimlik ve toplumsal bellek ile en özgün kültürel peyzajlardan olan bölgenin güya öncesinde hiçbir yerleşim ve kendine mahsus pahaları, kimliği ve belleği var olmamış ve toplumsal, siyasal, kültürel ve ekonomik etkileşim ve üretimden bağımsız düşünülebilirmiş üzere süratli düzenleme ve müdahaleler ile kent ve bölge planlama bilimi ve prensipleri göz arkası edilerek planlanamayacağı açıktır.
İTÜ Kent ve Bölge Planlama Kısmı olarak davetimiz, Kahramanmaraş-Gaziantep sarsıntılarından etkilenen bölgede kırsal – kentsel yerleşimlerin tümü ile yeni yerleşim alanların toplumsal ve mekânsal adalet, çevresel ve ekonomik sürdürülebilirlik ile adil yönetişim prensipleri ışığında planlanmasıdır. Bölgede çevresel riskler ve yeni afetler yaratmamak için yurttaşların, sivil toplum örgütlerinin ve ilgili yönetimlerin yer alacağı iştirakçi ve şeffaf bir süreçte, farklı disiplinlerin de yetkinliklerine ve mesleksel etik pahalara nazaran yer aldığı bir kurguda, bilimsel teknikler gözetilmesi gerektiğini kamuoyuyla ve ilgili yönetimler ile paylaşırız.
İTÜ Mimarlık Fakültesi
Şehir ve Bölge Planlama Kısmı Öğretim Üyeleri
Prof. Dr. Handan Türkoğlu
Prof. Dr. Tüzin Baycan
Prof. Dr. Ferhan Gezici
Prof. Dr. Funda Yirmibeşoğlu
Prof. Dr. Şence Türk
Prof. Dr. Fatih Terzi
Prof. Dr. Aliye Ahu Akgün
Prof. Dr. Kerem Koramaz
Prof. Dr. Hatice Ayataç
Prof. Dr. Elif Alkay
Doç. Dr. Engin Eyüboğlu
Doç. Dr. Ebru Kerimoğlu
Doç. Dr. Özhan Ertekin
Doç. Dr. Seda Kundak
Doç. Dr. Zeynep Günay
Doç. Dr. Eda Beyazıt İnce
Doç. Dr. Mehmet Ali Yüzer
Doç. Dr. Kerem Yavuz Arslanlı
Doç. Dr. Gülden Demet Oruç
Doç. Dr. Başak Demireş Özkul
Doç. Dr. Eda Yücesoy
Dr. Öğr. Üyesi Eren Kürkçüoğlu
Dr. Imge Akcakaya Waite
Öğr. Gör. Aysu Uzsayılır Kara
Araş. Gör. His Kalkanlı
Araş. Gör. Ebru Satılmış
Araş. Gör. Burak Belli
Araş. Gör. Pınar Gökçe
Araş. Gör. Begüm Eser
Araş. Gör. Ezgi Karataş
Araş. Gör. Mehmet Ronael
Araş. Gör. Serim Dinç
Araş. Gör. İsra Hatipoğlu
Araş. Gör. Cansu Çiçek
Araş. Gör. Bersu Aktaş
Araş. Gör. Gamze Mestan
Araş. Gör. Şebnem Çebi
Araş. Gör. Ali Yılmaz
Araş. Gör. Asude Bolat
Araş. Gör. Burcu Yaşlak
Araş. Gör. Büşra İnanç Güney
Araş. Gör. Halime Gözlükaya
Araş. Gör. Hasret Doruklu Türel
Araş. Gör. Volkan Er