Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği’nin (MLSA) yıllık dava izleme raporuna nazaran tabir özgürlüğüyle ilgili 41 davada yargılanan 67 şahsa toplamda 299 yıl iki ay 24 gün mahpus cezası verildi.
MLSA dava izleme koordinatörü Mümtaz Murat Kök, bugün basınla paylaşılan raporla ilgili “Rapor, anayasada garanti altına alınmış temel hakların kullanımının giderek daha fazla kriminalize edildiğini gösteriyor” dedi.
Diken’de yer alan raporda 1 Eylül 2021- 20 Temmuz 2022 ortasında 23 farklı kentte 1398 kişinin yargılandığı 210 dava incelendi. Bu davalarda 318 gazeteci yargılandı. Davalarda öne çıkan bulgular şöyle oldu:
-Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin daha evvel verdiği kararlarda sistematik hak ihlallerine sebebiyet verdiğine hükmettiği kanun hususlarıyla çoğunluğu aktivist, öğrenci, gazeteci ve siyasetçi olan bireylerin yargılanmasına ve bu hususlarla cezalandırılmasına devam edildi.
En çok ‘terörizm’ suçlamaları yöneltildi
-Önceki devirlerde olduğu üzere bu devirde de takip edilen davalarda en çok terörizm suçlamaları yöneltildi. Yöneltilen suçlamalar ortasında ‘terör örgütü propagandası yapmak’ suçlaması olan 62 davanın 46’sında; ‘terör örgütü üyeliği’ suçlaması olan 44 davanın 38’inde sadece gazeteciler yargılandı.
Haberler ve toplumsal medya paylaşımları ‘delil’ sayıldı
-Yargılanan şahısların yazdıkları haberler ve yazılar, çektikleri fotoğraflar, beyan ve sözleriyle birlikte sanıkların yaptığı ya da yaptığı tez edilen toplumsal medya paylaşımları bu devirde yöneltilen suçlamalara sıklıkla kanıt olarak gösterildi.
Toplantı ve şov düzenleme hakkı kriminalize edildi
-2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu’na dayanarak açılan davalarla anayasa ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası kontratlar tarafından garanti altına alınan evvelden rastgele bir müsaadeye tabi olmaksızın barışçıl toplantı ve şov yürüyüşleri düzenleme hakkının kriminalize edildiği kaydedildi. Bu davalarda yöneltilen suçlamalara, yönetimlerin 2911 sayılı yasanın 17’nci ve 19’uncu unsurlarına dayanarak ‘milli güvenlik, kamu tertibi, hata işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhatin ve genel ahlakın yahut oburlarının hak ve özgürlüklerinin korunması’ maksadı güttüğü tez edilen yasakları sıklıkla kanıt olarak gösterildi. Pandemi önlemleri münasebet gösterilerek alınan yasaklama kararları da suçlamalara kanıt olarak gösterildi.
Hapis cezalarında artış
-Önceki raporlama periyotlarına nazaran bu periyotta karara bağlanan davalarda verilen mahpus cezalarında radikal bir artış gözlemlendi. Söz özgürlüğü üzerindeki baskıyı ve mahkemelerin değişen siyasi konjonktürle birlikte artan cezalandırma iradesini gösterir biçimde hak savunucusu Osman Kavala’ya verilen ağırlaştırılmış müebbet, gazeteci Rojhat Doğru’ya verilen müebbet mahpus cezalarına ek olarak bu devirde karara bağlanan 41 davada yargılanan 67 bireye toplamda 299 yıl iki ay 24 gün mahpus cezası verildi.
İfade özgürlüğü soruşturmaları çarçabuk davaya dönüşüyor
-Verilen mahpus cezalarına emsal halde bu devirde karara bağlanan davalarda verilen beraat kararlarında da önemli bir artış kaydedildi. Her ne kadar Adalet Bakanlığı istatistiklerinde kovuşturmaya yer olmadığına dair verilen kararlarda geçen yıla oranla sırf yüzde 0,4’lük bir düşüş olduğu belirtilse de bu periyotta 226 kişi hakkında 51 davada beraat kararı verilmesinin söz özgürlüğünü ilgilendiren soruşturmaların çarçabuk davaya dönüştüğüne işaret etmektedir.
Yargılanan kişilere ‘örgüt propagandası’ suçlamasının yöneltildiği 62 davanın 46’sında ve ‘örgüt üyeliği’ suçlamasının yöneltildiği 44 davanın 38’inde sadece gazeteciler yargılandı. Bu suçlamalarda gazetecilerin haberleri, toplumsal medya paylaşımları ‘delil’ sayıldı. 38 gazeteci, ‘örgüt içindeki hiyerarşik yapıya dahil olmamakla birlikte, örgüte bilerek ve isteyerek yardım etmek’ suçlamasıyla hakim karşısındaydı.
Diğer yandan beş farklı davada toplamda 10 gazeteci, ‘terörle uğraşta vazife almış kamu vazifelilerinin hüviyetlerini açıklama, yayınlama yahut bu yolla bireyleri gaye göstermek’ suçlamasıyla hakim karşısına çıktı. Yargılanan gazeteciler ortasında Diken muhabiri Canan Coşkun da vardı. Coşkun, Ali Açar ve Cansever Uğur’la birlikte polis tarafından gaz bombasıyla öldürülen Berkin Elvan’la ilgili soruşturma hakkında yaptığı haberden ötürü yargılanıp beraat etti.
Bu devirde 18 gazeteci, Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’a hakaret ettiği argümanıyla hakim karşısına çıktı. ‘Kamu görevlisine hakaret’ suçlamasıyla yargılanan gazeteci sayısı 36. Protestoları takip eden 26 gazeteci, toplantı ve şov yürüyüşleri kanununa muhalefetten yargılandı.
Şirketler de gazetecileri susturmak istedi
Bu dönemde ‘Coalition Against SLAPPs in Europe’ (CASE) tarafından ‘güçlü kişi ve şirketlerin yargıyı
Örneğin Erdoğan’ın damadı Selçuk Bayraktar’ın yöneticisi olduğu Türkiye Teknoloji Kadrosu (T3) Vakfı, 28 Ocak 2019 tarihinde Sözcü gazetesinde yayımlanan ‘İBB’den Vakıflara Hizmet Raporu’ yazısını münasebet göstererek gazeteci Çiğdem Toker aleyhine 80 bin liralık tazminat davası açtı. Toker’in ‘gerçeğe karşıt yazı ve haberi’yle T3 Vakfı’nın ‘kişisel haklarının zedelendiği’ ve vakfa ‘hakaret’ edildiği tez edildi.
Kök: Temel hakların kullanımı giderek daha fazla kriminalize ediliyor
Raporun hazırlayıcılarından MLSA dava izleme koordinatörü Mümtaz Murat Kök, “Rapor, anayasada garanti altına alınmış temel hakların kullanımının giderek daha fazla kriminalize edildiğini gösteriyor” dedi.
Kök, raporda iktidarın ‘makbul’ görmediklerini daha kuvvetli bir iradeyle cezalandırdığının görüldüğünü anlattı: “Büyük oranda gazetecilerin yazdıkları haberlerin, muharrirlerin makalelerinin ve toplumsal medya paylaşımlarının kanıt olarak sunulduğu davalar ile iktidarın makbul görmediği, siyasi tenkit kapsamında olanlar da dahil her türlü sözün giderek daha da kuvvetlenen bir irade ile cezalandırıldığını görüyoruz.
‘Önümüzdeki devirde davalar artacak’
Raporun bize sunduğu bu tabloyu ‘dezenformasyon yasası’, mecliste bekleyen onlarca dokunulmazlık fezlekesi ve her türlü barışçıl şov ve hareketin keyfi biçimde yasaklandığı ve şiddetle engellendiği gerçeğiyle düşünürsek önümüzdeki devirde davaların da cezaların da artacağı kestiriminde bulunmak çok da sıkıntı değil. Bu devirde kayıt altına aldığımız bir başka eğilim ise birinci derece mahkemelerinin ve savcılıkların AYM ve AİHM kararlarını etkin bir biçimde görmezden gelmeleri oldu. Örnek vermek gerekirse: Savcılıklar AYM’nin anayasaya ters dediği ‘sanal devriye’ prosedürünü kullanarak elde edilmiş kanıtlarla iddianameler hazırlarken mahkemeler bu iddianameleri kabul ederek birçok davada yurttaşları cezalandırdı. Türkiye’nin neden art geriye 18’inci unsur ihlalleriyle AİHM tarafından mahkum edildiğinin yanıtı da tam olarak burada aslında.”