Popüler kültürde dünya dışı varlıklara sık sık ikinci sınıf vatandaş ya da beşerden daha düşük olarak yer verilir.
Eğer ET’nin insan arkadaşının müdahalesi olmasaydı, bir ameliyat masasında uzaylıyı kesimlere ayıracaklardı. 2009 sineması District 9’da milyonlarca uzaylı “karidesin” başına Güney Afrika’nın kenar mahallelerinde gelmeyen kalmıyor.
Dünya dışı ömür arayışında kıymetli bir yerde duran Drake denklemine nazaran, istatistiksel olarak dünya dışı varlıkların bir yerlerde var olması mümkün gerek.
Her ne kadar galaksimizin büyüklüğü ve gezegenler ortasındaki devasa uzaklıklar var olsa da.
İngiltere’deki Open University’den uzay bilimleri profesörü John Zarnecki, “Hayat bulmak ya da bağlantı kurmak, bunu gerçekleştireceğimiz güne kadar her vakit uzak bir ihtimal olarak kalacak” diyor:
“Bu bana Güneş sistemi dışındaki gezegenleri anımsatıyor, genç bir araştırmacıyken bu gezegenlerin varlığından bahsederdik.”
“Ancak bunlardan bir tane bulabilmemize imkan yoktu zira bu teknik olarak çok zordu.”
Artık Güneş sistemi dışındaki gezegenlerin var olduğunu biliyoruz. Hatta kimileri su bulundurduğu için hayat için muhtemel adaylardan.
Bu araştırmalar devam ederken şayet biriyle bağlantıya geçebilirsek nasıl reaksiyon göstereceğimizi düşünmek mantıksız olmaz.
Özellikle de göreceğimiz varlığın beşerden çok farklı olma ihtimalini göz önünde bulundurursak.
İnsan olmayanların hakları
1982 imali birebir isimli sinemada, ET’yi üzerinde inceleme yapılmaktan insan arkadaşı kurtarıyordu. Gerçek hayatta da uzaylılara bu biçimde davranır mıydık?
Yazarların, insanların uzaylılara yeterli davranacağı konusunda bir umudu yok.
Belki de bunun sebebi, halihazırda bu dünyada da insanlara ve öteki varlıklara karşı davranışımızın tarih boyunca pek de uygun olmamasından kaynaklanıyordur.
İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde hazırlanan İnsan Hakları Kozmik Beyannamesi bile sıklıkla ihlal ediliyor.
Uzaylılarla nasıl irtibat kuracağımız konusunda gezegenimizdeki insan olmayan cinslere karşı halimiz da ipucu verebilir.
Ancak son devirde hayvan hakları kümelerinin uğraşlarıyla hayvan hakları konusunda hukuksal ilerlemeler kaydedilmeye başlandı.
Yakın vakitte uzaylılar konusunda açık memleketler arası tartışmalarda da küçük bir yol alındı.
London School of Economics’ten uzay alanı hukuku uzmanı Jill Stuart, bizim hayatımız müddetince insanların Dünya dışı varlıklarla irtibat kuracağına inanmadığını belirtiyor.
Ancak tekrar de bu tartışmaların gerçekleştirilmesi gerektiğini söylüyor:
“Kendimizi keşfetmek için kozmosu araştırıyoruz, zira bu bizi birbirimizle, etrafla ve öbür cinslerle nasıl bağ kurduğumuz üzerine tekrar düşünmeye zorluyor.”
Stuart ayrıyeten tahminen de bu gelecek odaklı senaryoların asla gerçekleşmeyeceğini fakat bütün bu sürecin yeniden de pahalı olduğunu belirtiyor.
Ne tıp bir zekâya sahip olabilirler?
Birleşmiş Milletler Uzay İşleri Ofisi (UNOOSA) Yöneticisi Niklas Hedman, insalığın Dünya dışından varlıklarla karşılaşıldığında nasıl davranılacağına dair memleketler arası bir mutabakat ya da düzenek olmadığını söylüyor.
Beş ana uzay mutabakatı da insanın uzayda ne yapacağına ve bunun başka insanlara tesirleri üzerine ağırlaşıyor.
Uluslararası Uzaycılık Akademisi’nden Dünya Dışı Akıllı Hayat Araştırması kümesi 2010 yılında bir çerçeve ortaya koydu.
Bu, rastgele bir Dünya dışı akıllı ömür sinyali tespit edildiğinde, memleketler arası uyum için bir forumun Birleşmiş Milletler (BM) ve Birleşmiş Milletler Dış Uzayın Barışçıl Maksatlarla Kullanımı Komitesi (COPUOUS) üzerinden kurulmasını öneriyor.
Stuart, bu türlü bir durumla karşılaşıncaya dek herkes tarafından kabul edilmiş rastgele bir memleketler arası çerçevenin oluşturulabileceğini düşünmediğini söylüyor.
Göz önünde bulundurulacak ana noktalardan biri uzaylıların niyeti, yani kısaca dostça mı düşmanca mı davrandıklarını görmek olacak.
Stuart, bunun “aktif bir formda Dünya dışı varlıklarla irtibat kurmak için çalışmalı mı yoksa pasif bir formda var olup olmadıklarına dair bir işaret aramakla mı yetinmeliyiz” tartışmalarını beraberinde getirdiğini söylüyor.
Peki, bir uçan daire birden dünyanın rastgele bir yerine çarpsa ne olacak?
Bununla ilgili bir protokol belirlenmedi ya da önerilmedi.
Ancak Stuart’a nazaran onun indiği ülke buna nasıl yanıt verileceği konusunda öncülük etmek zorunda kalırken bulacaktır kendisini.
Bir görüşe nazaran onlara direkt insanlara davranıldığı üzere davranılmalı. Zira Dünya’ya ulaşabilmiş rastgele bir cinsin yüksek düzeyde zeka ve şuurun olacağını düşünmek mantıklı olur ve ona beşere yaklaşır üzere yaklaşılmalıdır.
Farklı tip zeka ve şuurların varlığı hesaba katılmalı.
Dünya üzerinde de şuuru yeni keşfedilen tipler var, bunlardan biri de zeki, şuurlu olduğu ve acıyı hissedebildiği anlaşılan ahtapot.
İngiltere’deki Plymouth Üniversitesi’nden Susan Blackmore, “Konu uzaylılara geldiğinde, şunu sormak zorundayız: Ne tıp bir zekaya sahipler?” diyor.
Hissedebiliyorlar mı?
Ahtapotları göz önünde bulundurmak Dünya dışı zekaların beşerden nasıl farklı olabileceğini düşünmekteki birinci adım olabilir.
Bir öteki değerli husus da acı kapasitesi. “Uzaylılar acı çekebilir mi?” diye soruyor Blackmore:
“Öyleyse, onlara karşı ahlaki bir yükümlülüğümüz olmalı ve tahminen de bunun temelinde yasal çerçeveler oluşturmalıyız.”
Hayvanlar üzere dünya dışı varlıkların hakları üzerine de yazan Peter Singer, kilit mevzunun şuur olacağını söylüyor:
“Onların hissedebildiğini varsaysak da, onların acı ve zevk hissedebildiğini, istek ve ilgilerinin olduğunu keşfedebilmek biraz vakit alır. Temel etik prensip, misal çıkarların eşit olarak dikkate alınmasıdır”.
Singer, buradaki zorluğun dünya dışı varlıkların ne üzere çıkarlara sahip olduğunu belirlemek olacağını ekliyor:
“Birçok şey dünya dışı varlıkların bilişsel kapasitelerine bağlı olacaktır. Ve bizimkinden çok daha gelişmişlerse, ne olduklarını kavrayamayabiliriz.”
İnsan olmayan varlıkların haklarını müdafaayı amaçlayan ABD’li Nonhuman Rights Project, bu hakların başlangıç noktasının ABD mahkemelerinde paha verilen ve bireyin ne yapacağını, nereye gideceğini, nasıl davranacağını seçebildiği özerklik olduğuna inanıyor.
Bilinç, haklar için yasal bir kriter olarak hizmet edemeyecek kadar geniş bir kategori zira kimse onun gerçekte ne olduğu konusunda hemfikir değil.
Ya diğer bir gezegende ömür bulursak?
İnsanların, uzaylı uygarlıkların doğal gelişimine müdahale etmekten kaçınması gerektiği fikrinin, Star Trek’te olduğu üzere bilimkurguda uzun bir geçmişi var.
Benzer fikirler bugün kendi dünyamızda halihazırda bedellendiriliyor fakat örneğin NASA’nın Gezegen Muhafaza Ofisi, hem keşfedilen gezegenleri hem de Dünya’yı muhafazayı amaçlıyor.
Eğer uzaylılar gezegenimize ulaşabiliyorsa, tahminen de endişelenmemiz gereken şey onların hakları değildir.
Evrendeki hayatın kökenini ve tabiatını anlamayı, açıklamayı amaçlayan, kar hedefi gütmeyen bir araştırma kuruluşu olan Seti Enstitüsü’nden uzman astronom Seth Shostak, kimi temaslar kurulacağı konusunda optimist.
Ancak iki tıp temas ortasında ayrım yapmanın kıymetli olduğunu söylüyor. Teknolojik olarak gelişmiş uygarlıklardan işaret ve sinyaller almamız, Dünya’ya yapılacak bir uzaylı ziyaretinden daha mümkündür:
“Eğer bu tıp işaretler alırsak da, göndereceğimiz rastgele bir sinyalin ulaşması o kadar uzun sürer ki, ne söyleyeceğimiz konusunda dikkatli olmak için çokça vaktimiz olur.”
Ancak bir uzaylı ziyareti, onların bizimkinin çok ötesinde bir teknolojisi olduğu manasına geliyor.
ET’nin arkadaşları, gişe rekorları kıran sinemanın sonunda onu nihayet aldıklarında, şayet isteselerdi muhtemelen “eve” dönüş yolunda Dünya’yı yok edebilirlerdi.
Bu durumda, daha uygun bir soru şu olabilir: Yeni uzaylı yöneticiler bize haklar verir mi?
“Saldırganlarsa ne yapacağız?” diye soruyor Shostak, “Bu, ABD Hava Kuvvetleri ile karşılaşan Neandertaller üzere olurdu ve buradaki değerli husus Neandertallerin siyasetleri olmazdı.”