Getty Images 2?012’deki ŞİÖ tepesi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Batı ile Rusya ve Çin’in Ukrayna işgali ve Tayvan tansiyonları nedeniyle bağlarının son derece gerildiği bir periyotta Şanghay Beşlisi olarak da bilinen Şanghay İşbirliği Örgütü tepesine katılacak.
Çin ve Rus başkanlarla ikili görüşmelerde bulunacak olan Erdoğan’ın yüklü gündeminde tahıl sevkiyatının genişletilerek sürdürülmesi ve Rusya-Ukrayna ortasında barış görüşmelerini yine başlatmak yer alıyor.
Şanghay ortakları ise Batı yaptırımları karşısında kendi ortalarındaki ekonomik ve ticari bağları geliştirmek ve ABD Doları baskısına karşı ulusal para üniteleriyle ticareti artırmak gayesinde.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 15-16 Eylül günlerinde Özbekistan’ın Semerkant kentinde gerçekleşecek olan Şanghay İşbirliği Teşkilatı (ŞİÖ) önderler doruğuna katılacağını 5 Ağustos’ta Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yaptığı görüşmenin akabinde gazetecilere yaptığı açıklamayla duyurmuştu.
Erdoğan, Putin’in doruğa katılması için “ricada bulunduğunu” kaydetmiş, programının uyması durumunda katılmayı planladığını kaydetmişti.
Semerkant’taki doruğa Çin Devlet Lideri Şi Cinping ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in de katılıyor olması ve bu iki önderin Ukrayna’yı işgal teşebbüsünün başlamasının akabinde birinci defa yüz yüze görüşecek olmaları memleketler arası toplumun dikkatini çeken en kıymetli başlıklar ortasında.
Pekin ve Moskova, Ukrayna ve daha sonra Tayvan tansiyonları nedeniyle Batı’ya karşı daha fazla dayanışma içinde olma iletisini vermişler ve hatta askeri alanda ortak tatbikat yapacaklarını duyurmuşlardı.
Bu nedenlerle Putin-Cinping görüşmesi, bu tepe kapsamında en kıymetli görüşme olarak bedellendiriliyor.
Kremlin’den doruğa dönük yapılan açıklamada, ŞİÖ başkanlarının ortak sınamalar ve yeni jeopolitik gerçeklikleri ele almak ive ortalarındaki işbirliğini daha da aktif hale getirmeyi ele almak için buluşacakları kaydedildi.
Zirve sonunda yayımlanacak olan Semerkant Bildirisi’nin ŞİÖ’nün gelecek periyoda ait öncelikleri ve siyasetlerini yansıtması açısından değerli olacağı da bildirildi.
ŞİÖ önderlerinin işbirliği alanlarını daha geliştirecek bir kavram evrakını görüşmeleri ve ticarette Amerikan Doları’nın yükünü azaltmak için ulusal para ünitelerini kullanmayı artırmayı hedefleyen bir yol haritasını da kabul etmeyi planladıkları kaydediliyor.
ERDOĞAN’IN İKİ ÖNDERLE DE GÖRÜŞMESİ BEKLENİYOR
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da her iki önderle başka farklı ikili görüşmeler gerçekleştirmesi öngörülüyor.
Erdoğan ve Putin en son 5 Ağustos’ta Rusya’nın Soçi kentinde görüşmüşlerdi. Ukrayna buhranı ve tahıl koridorunun işletilmesine odaklanan Soçi görüşmesinde Ankara ile Moskova ortasında ekonomik, ticari ve finans bağlantılarının geliştirilmesine ait bir anlayış geliştirilmişti.
Buna nazaran, Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı doğal gazın fiyatının bir kısmının ruble olarak ödenmesi, güç alanında işbirliğinin daha da derinleştirilmesi konusunda uzlaşma sağlanmıştı.
Kremlin’in Dış Siyaset Danışmanı Yuri Uşakov, Erdoğan-Putin ortasında yapılacak görüşmenin Soçi’de ele alınan bahislerin daha da ileriye götürülmesine odaklanacağı açıklamasını yaptı.
İkili hususların yanı sıra Erdoğan’ın gündeme getireceği en değerli husus, Ukrayna ile Rusya ortasında BM ve Türkiye’nin teşebbüsüyle yapılan tahıl koridoru mutabakatı kapsamında Rus tahıl eserleri ve gübresinin dünya pazarlarına taşınmaya başlaması olacak.
Tahıl ve gübre satışı yaptırım kapsamında olmamasına rağmen bu sürece katılacak gemilere el konması mümkünlüğü ve bankacılık ile sigorta süreçleri açısından kasvet çıkabileceği değerlendirmeleri nedeniyle Rus limanlarından şimdi ihracat başlamadı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu sürecin başlamasının isabetli bir adım olacağını kaydetmişti.
Türk ve Rus başkanların Semerkant görüşmesinin ehemmiyetini artıran son gelişme ise Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Avrupa ile Rusya ortasında artan güç buhranı kapsamında Moskova’nın halini haklı bulan bir yaklaşım sergilemesi oldu.
Erdoğan, geçen hafta yaptığı konuşmada, “Rusya hafife alınacak bir ülke değil. Rusya doğalgazı kesti, fiyatlar yükseldi. Herkes kara kara düşünüyor, kışı nasıl atlatacağız diye. Neden daha evvelden düşünmediniz. Stoklar ne durumda diye bunun konuşulması yapılıyor. Burada Rusya herkes ona saldırınca elindeki imkanları kullanacaktır, olay bu kadar basit” tabirlerini kullanmıştı.
Erdoğan’ın başta Cinping olmak üzere tepeye katılan öbür önderlerle yapacağı temaslarda yüklü olarak ekonomik işbirliğinin gündeme gelmesi öngörülüyor.
Erdoğan’ın Çin önderiyle görüşmesinde Sincan Özerk Cumhuriyeti’nde yer alan Uygur Türklerinin durumunu ele alıp almayacağı bilinmiyor.
Getty Images E?rdoğan 2019’da Şi Cinping’i ziyaret etmişti ERDOĞAN’IN BİRİNCİ ŞİÖ ZİRVESİ
2010’lı yılların başından itibaren Şanghay İşbirliği Örgütü’ne ilgi gösteren Erdoğan, bilhassa Putin ile yaptığı temaslarda Türkiye’nin bu örgüte iştiraki konusunu ele almıştı.
2012’de Rus başkanla yaptığı bir görüşmede AB’yi Türkiye’nin tam üyelik yolunu kapatmakla eleştirdiğini, Putin’e “Bizi Şanghay Beşlisi’ne alın, biz de AB’yi gözden geçirelim” dediğini aktaran Erdoğan, bu telaffuzunu 2013’de de sürdürmüştü.
Ancak Erdoğan, daha sonra yaptığı açıklamalarda, ŞİÖ üyeliğinin AB’ye bir alternatif olmadığının da altını çizdi.
Türkiye, Nisan 2013’de ŞİÖ ile diyalog iştiraki muahedesini imzaladı ve örgütle tüzel bağlantısının temellerini attı.
Dönemin Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu tarafından imzalanan bu mutabakat, 2017’de TBMM’de onaylandı ve yürürlüğe girdi.
Dışişleri Bakanlığı’nın web sitesinde bu mutabakatla ilgili olarak verilen bilgide, “Diyalog Ortağı Türkiye ile ŞİÖ ortasında, başta bölgesel güvenlik, terörle gayret, uyuşturucu kaçakçılığı ve organize kabahatlerin önlenmesi ile ekonomik ve kültürel alanlar olmak üzere çeşitli bahislerde işbirliğinin geliştirmesini öngörmektedir” sözleri yer aldı.
Aynı bilgilendirmede ŞİÖ’nin gayeleri “Üye ülkeler ortasında karşılıklı inanç, uygun komşuluk ve dostluk bağlarının güçlendirilmesi, bölgesel barış, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak efor sarf edilmesi, terörizm, köktencilik, ayrılıkçılık, örgütlü kabahatler ve yasadışı göçle ortak uğraş edilmesi, ayrıyeten siyaset, iktisat, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, güç, etraf bahislerinde işbirliğinin geliştirilmesidir” olarak sıralandı.
ÇİN BASINI: TÜRKİYE GÖZLEMCİ ÜLKE OLABİLİR
Taraflar ortasında bu yakınlaşmaya rağmen Cumhurbaşkanı Erdoğan, ŞİÖ önderleri doruğuna daha evvel katılmadı.
Semerkant’ta birinci defa tam üye, gözlemci üye ve diyalog ortakları ve öteki davet edilen ülke önderleriyle birlikte tepeye katılacak olan Erdoğan, böylelikle aile fotoğrafında da yer alacak.
Çin basınında yer alan haberlerde, Türkiye’nin diyalog ortağı statüsünün gözlemci ülke statüsüne yükseltilmesi kararının dorukta alınabileceği yer aldı.
Getty Images S?emerkant’taki başkanlar tepesi öncesi, Haziran ayında da dışişleri bakanları Taşkent’te bir ortaya geldi ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ NEDİR?
Rusya, Çin, Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan tarafından 1996’da kurulan Şanghay Beşlisi, birinci kademede güvenlik gayeli ve üye ülkelerin teröre karşı birlikte hareket etmelerini amaçlayan bir çerçeveyle kuruldu. O devir yapılan değerlendirmelerde bu teşebbüsün Rusya ve Çin tarafından NATO’ya rakip bir güvenlik örgütü olduğu tez edildi.
Şanghay Beşlisi, 2001’de Özbekistan’ın da iştirakiyle Şanghay İşbirliği Örgütü ismini aldı ve işbirliği kapsamını iktisat, ticaret, güç ve öteki stratejik alanları içerecek biçimde genişletti.
ŞİÖ, birinci genişlemesini 2017’de Pakistan ve Hindistan’ı birebir anda tam üye yaparak gerçekleştirdi. İran da 2021 yılında örgüte tam üye olarak davet edildi ve üye sayısı 9’a çıktı.
Örgütün üç gözlemci üyesi ise Afganistan, Moğolistan ve Belarus. Rusya’nın bilhassa Belarus’u tam üye yapmak için doruktan karar çıkarttırmak istediği basına yansıyan haberler ortasında.
Türkiye, Azerbaycan, Sri Lanka, Ermenistan, Kamboçya ve Nepal örgütün diyalog ortağı ülkeler.
Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a diyalog ortağı statüsü verilmesi de 2021’de kararlaştırılmıştı.